Entrevista a Xosé Cuns, representante de EAPN Galicia. EAPN é unha asociación cuxa misión é loitar contra a pobreza e a exclusión a través dunha rede de organizacións sen ánimo de lucro. A súa loita é polos dereitos das persoas e pola defensa da súa dignidade.
En referencia ao falado na palestra, ti fixeches referencia a un problema que existe no terceiro sector coa vaidade. A que te referías con iso?
Si. No terceiro sector, na opción política, a vaidade significa que hai moita xente, moitas persoas, que crearon organizacións que, ao final, están sendo ben recibidas nos medios porque todos os políticos se queren fotografar con nós, porque limpamos a súa imaxe. Entón, esa sensación de que ao final estamos traballando polo dereito das persoas, que estamos axudando, facendo ben… Moitas veces, moitas organizacións, moitos directivos, teñen a idea de que por iso, nós somo sos bos.
Moi auto compracente?
En xeral, o que eu digo, como estou co “halo” de que axudo aos demais, pois pensan que o que eu digo ten máis valor, cando non é así. O que eu digo ten tanto valor como calquera outra persoa da túa entidade. Por iso moitas veces faise moi difícil xestionar redes, xestionar cousas. Iso no noso caso non pasa, porque son redes de directores. É unha norma interna. É dicir, que estean directoras ou directores, “curritos”, para entendernos, non directivos, porque senón dáse moito a situación dunha loita de egos, de saír moito nos medios e poñer por diante a túa imaxe política. E cando te enfrontas a números, a realidades de eficacia… Ou sexa, iso está moi ben, ti es o bo da película pero, é cantas persoas conseguiches que saíran da pobreza o ano pasado? Por que a ONG do lado, que sae menos en medios, conseguiu moito máis ca ti? Por iso este tipo de situacións crean conflitos, e máis agora nun contexto de crise que sae tan fácil dicir de axudar aos desfavorecidos.
O xestionar unha rede que integra tantas organizacións distintas, non é un pouco complicado á hora de organizarse que un tira mais par ao seu?
É o eterno dilema. As entidades só se meten nas redes para sacar para si. Noutras redes intentase que cada un saque para si. Nos o que intentamos é que sexa democrática. É dicir, unha organización, un voto. Por exemplo, tanto poder de voto ten COGAMI que Boa Vida, un grupo formado por trinta persoas de Pontevedra. Porque ao final, como se demostra nunha rede que tes presenza? Se lideras. E como lideras? Se traballas, e te moves nos grupos, e fas propostas, fas demandas, e te moves… Ao final non fai falla que poñas a túa marca aí, porque xa o demostras co teu traballo.
Por que non hai tanta presenza nos medios? Antes dixeches que porque queriades que se materialice máis o que vos facedes, un cambio real, máis que na presenza dos medios.
Iso son dous temas. Nós saímos nos medios porque traballamos en despachos, pero outra é o problema da falta de cobertura. Ese é o debate. Pero afortunadamente hai un grupo de comunicación, algo que non tiñamos hai dous ou tres anos. Xa non son bolseiros dun ano, senón persoas que teñen unha estabilidade laboral e que marcan a diferenza co seu traballo. Pero os problemas que temos son os mesmos, temos que aprender a dirixir os nosos discursos cara fora do contexto das organizacións. Precisamos que nos coñezan, pois, os nosos irmáns, os nosos pais, os nosos mozos ou mozas,… aí temos aínda que aprender moito a saír a medios de comunicación formal. E para iso fainos falla ter historias, ter información solvente, ser fonte solvente para os medios… Fai falla moito para non comunicar para a organización do lado, senón moito máis. E para iso deunos unha lección o 15M. A nivel comunicativo nas entidades, foi unha revolución. Gastando miles de euros en campañas de sensibilización, e chegan estes e con catro patacóns dominan as redes sociais coma ninguén. E non defenden a marca 15M, defendían as causas. De feito, moita xente que estaba alí era e segue estando en entidades.está agora traballando nos departamentos de comunicación de moitas entidades. Pero si, ese é un reto interesante que temos de aprender a tratar cos medios e a comunicarnos.
Respecto ao que falamos na palestra sobre se o terceiro sector non estaría suplindo unha actividade que correspondería ao Estado, cal sería o teu modelo ideal, a túa proposta de funcionamento do terceiro sector respecto ao Estado? Sería un modelo no que non faría falla o terceiro sector?
Non, non, ese discurso de que as ONGs estamos aquí pero o noso fin é desaparecer. Non, as ONGs estamos aquí e imos seguir estando. Facemos innovación social.
Ao final estamos no día a día coas persoas que está en situación desfavorecida.
Por tanto, podemos facer un papel que non se limita, que nunca vai facer o Estado. A partir de aí, o Estado éo que ten posibilidade. O Estado moderno central, ten unha planificación a varios anos, unha política estable,…é dicir, non é improvisar de hoxe para mañá “quero facer este programa”, “ongs que se apunta a isto para facer este programa para empezar dentro dun mes, a xustificar dentro tres”, e xa che levantan a man oito.
Non, non, precísase planificación estable, concursos ou convenios de varios anos de duración. Primeiro, planificación. Pero si, as ONGs poden prestar perfectamente servizos. Non ten por que facer o Estado todo. Si ten que ter a dirección política e a dirección, que para iso é escollido polos cidadáns. Pero a partir de aí as entidades demostran perfectamente que poden.
Tamén hai que facer xustificar, ter garantía de calidade, facer selección de quen preste ben eses servizos ou non. E logo o papel de incidencia das organizacións, que reclaman que mellore esta situación. Pero, en principio, non queremos que sexa todo privado porque ao final é desmantelar os dereitos sociais. E con isto estamos dándolles moita caña a partidos de esquerda. Este discurso-dogma de que todo sexa público, cando os partidos de esquerda se poñen na rúa contra a privatización da sanidade ou a educación,e logo, respecto á privatización da pirámide de Maslow de abaixo, das necesidades básicas, pois aí nós saen aplaudindo a privatización da recollida de tapóns, do reparto de alimentos…
É dicir, o máis básico, que é comer, moitos partidos de esquerda e concellos gobernados pola esquerda pois están, moitas veces, dándolles concesións a entidades, e non precisamente que sexan proclives a defender dereitos das persoas. E aí teñen unha incoherencia que teñen que xestionar, tanto esquerda como dereita.
Como traballades a sensibilización en canto ao traballo das entidades en Galicia? Igual non é o mesmo o nivel de concienciación que noutras comunidades, como no caso de Madrid ou Cataluña, que xa levan moitos anos desempeñando esta actividade.
Mira, non facemos sensibilización. Eu odio a palabra sensibilización. Veño de cooperación e odio esa palabra. Porque non serve para nada, practicamente para nada. Poñíavos antes o exemplo do 15-M. A xente xa ven sensibilizada ou non da casa. O que tes que facer é ver se estás facendo ben o teu traballo, ver por que a xente se asocia ou non. As organizacións per se facemos un traballo.
En todo caso, se alguén se sensibiliza é tema seu. Pero se sensibiliza en todo caso que sexa por ver o traballo que estamos facendo. Pero, como rede en EAPN, non facemos un traballo de sensibilización, non como un obxectivo en si mesmo.
E para iso axuda que cada vez imos saíndo máis porque nos estamos convertendo en fonte para os medios. Por exemplo, chámame a Cadena Ser e dinme de que se reuniu o Consello da Xunta e que tratou temas sociais porque me chaman para saber a miña opinión. Entón, claro, aí a xente vai entendendo, segundo contas o teu discurso de dereitos mais porque esa é a nosa misión. Nós non nos podemos permitir unha campaña masiva.
E, desde logo, non o chamamos sensibilización, porque é moi pedante, incluso pretencioso. Case como que “evanxelizar”. Ademais tirouse moitísimo diñeiro con esas “campañas de sensibilización”.
Pero entón, como se podería chegar á xente? Porque, claro, ao fin e ao cabo o que interesa tamén é chegar á sociedade? Como facedes para traballar coa xente?
Nós facemos comunicación, non temos que difundirnos a nós mesmos, só defender as causas. Por tanto, ao defender esas causas xa vai asociado que quen o defende é unha ONG. Por exemplo, a semana pasada, o CERMI presentou unha iniciativa sobre o copago farmacéutico. Co cal, ao defender esa iniciativa, se finalmente teñen éxito, pois defenden tamén que o copago prexudica ás persoas con discapacidade.
Un bo exemplo é Médicos del Mundo, que evolucionou desde unha posición de entidade xestora de proxectos ata unha posición máis de acción social. Decatáronse de que había un segmento de poboación, poboación inmigrante, que está padecendo certa situación e decidiron facer, sen subvencións, a campaña de “Nadie desehechado”. Ao final, conseguiron implicar a xente de fora da propia entidade.
Tamén a capacidade de Médicos del Mundo non é comparable con outras moitas entidades, máis pequenas…
Aprendérono do 15M. Todo ese discurso botárono para abaixo os do 15M. Ese discurso de “hai que ter cartos para…” que tiñan moita xente e moitas entidades, botouse por baixo. Desde que temos isto [sinala o seu smartphone], ti e máis eu somos medios de comunicación. Eu, por exemplo, teño un blog, voluntario, en La Voz de Galicia desde hai tres ou catro anos e con el aprendín moitísimo a crear discursos, defender ideas e críticas… É dicir, o que consegues ter, a pouco que te saibas mover nas redes sociais, é incrible. É o que dicimos nesta campaña, que ti es un medio de comunicación por ti mesmo.
Antes era moi habitual o discurso que ti dis nas organizacións, “es que si no hay presupuesto…”. Pois mira, houbo orzamentos de millóns de euros e non serviron de nada. E logo véñenche uns “perroflautas”, acampan na Puerta del Sol e danlles leccións a grandes gurús da comunicación política.
Por tanto, hai grupos de traballo informais que nos aprenderon ferramentas para facer presión política e para comunicar que empezamos a utilizar. Ao final, é ter ganas de facelo e sen grandes orzamentos pódense facer moi boas campañas. É, sobre todo, traballar e comunicar causas.
Entón, podemos dicir que as asociacións e as ONGs galegas teñen pouca comunicación? Comunicamos pouco?
Mellorouse moito nos últimos catro ou cinco anos. Hai organizacións, empezando polas de discapacidade, que apostaron de forma estable por iso. Pero si que nos queda moito por aprender a comunicar causas, e non as marcas; a aprender que non interesa o que diga o teu presidente, senón o que defende.
A comunicación vai sobre todo enfocada á captación de fondos, o cal tamén é tema de debate. Agora, moitas entidades apostan por comunicación asociándoa a captación de fondos. Como hai menos recursos públicos, agora hai que captar máis. Primeiro, captas ao teu entorno próximo, pero claro, xa pasado un mes xa te empezas a formular contratar a un profesional e facer campaña.
Falando desa captación de fondos, podemos dicir que aínda que ti teñas unha causa moitas veces hai cousas moi básicas que a xente non entende. Por exemplo, asociar que unha ONG poida ter persoal contratado. Sobre todo, aquí en Galicia, que non saben como funciona unha ONG, onde vai o diñeiro captado etc.
Si, é así, por iso á hora de facer captación atópaste “palabros”. Por exemplo, “empoderamento”. O outro día, ao presentar unha campaña, e eu falei ao final de causas da pobreza, problemas que hai, etc… alguén do público preguntoume: “Por que dis que alguén é pobre? Canto gaña unha persoa pobre?”. Pois mira, seiscentos setenta e seis euros ao mes, exactamente. “Ah, pero iso tendes que explicalo”. Por iso que cando empezas a explicar e a contactar con xente máis alá do teu gremio tes que facer a túa mensaxe moito máis accesible para poder comunicarte coas persoas.
E, por outro lado, que problemas adoitades atoparvos á hora de relacionarvos cos medios de comunicación máis masivos?
Nas propias entidades, ter claro que temos que chegar aos medios e para que; que temos que ter un profesional. Alguén que controle de comunicación e que teña claro que queres transmitir. O que ten que decidir que se quere difundir é a xunta directiva da entidade. O problema é que moitas veces non está claro o que se quere transmitir. Hai que facer un plan de comunicación mínimo, en que medios o queres transmitir e que ideas. A partires de aí si que te atopas coa problemática dos medios porque actualmente están nunha situación na que é difícil adoptar un discurso oposto de fronte ao goberno en curso.
Non sendo iso, é relativamente sinxelo entrar se tes capacidade de ser fonte, facilitar rutinas de información que precisan, ter dispoñibilidade para atendelos e ter a capacidade de asumir que cada vez hai menos persoas traballando nos medios.
Por exemplo, na última vez viunos unha xornalista cunha cámara e pediunos que lle suxeitaramos a cámara mentres gravaba a noticia. Entón tes que asumir como queres facer para ter contactos, traballar cousas diferentes, transmitir e, sobre todo, xogar nas redes sociais. Porque, isto é certo, a grande riqueza que temos nas entidades é a xente coa que traballamos porque son eles quen están vivindo esa situación sen ter por iso por que saír a dar mágoa.
Ti cres que este traballo en rede axuda a este proceso de achega aos medios de comunicación?
Si, porque aínda que só sexa por compartir os enderezos electrónicos ou dar as roldas de prensa conxuntas xa funciona. A min, por exemplo, os medios xa me chaman e dinme, por exemplo, “Búscame alguén ligado ao Alzheimer”. Pero a verdade é que, ademais disto, tamén compartimos moito a filosofía.
Respecto a iso, a esa idea que segue tendo a xente de ser “de clase media”, como vedes vós ese concepto de pobreza que a sociedade non acaba de asumir?
Unha das ideas falsas preconcibidas desa crise é que a pobreza tróuxoa a crise. Non, a pobreza xa existía en España. Nunca se baixou do 18% de persoas en perigo de exclusión social, incluso nos momentos de maior crecemento económico. Por tanto, agora que estamos nun 27,3%, quen son os colectivos que chegaron a esta situación? Sobre todo a mocidade, xente entre os 16 aos 29 anos, que son o 30-33% e as nenas e nenos, os menores dos 16 anos, que están no 32%. Hai uns anos era un escándalo ser “mileurista” e agora é unha sorte que che dean mil euros por facer un traballo.
O que hai é un empobrecemento xeral desta clase media. En España hai un reccord histórico de aumento de desigualdade nos últimos cinco ou seis anos.Somos o segundo país máis desigual despois de Letonia. Entón, salvo ese 3% persoas que non só non son pobres senón que aumentaron a súa riqueza, o resto, incluíndo as clases medias, sufriron un empobrecemento xeral.
Iso, xa o di Cáritas, que fai que o 34% da poboación en España non nota que non hai crise. En Galicia, esa porcentaxe é do 50%. Pero logo si que hai un número moi crecente, un 74%, de persoas que si viron como no seu entorno próximo si se padece máis esta situación de crise. Sobre todo naquelas capas de clase media, media-baixa. Co cal, si hai esa idea de que os pobres son os pobres de sempre, pero despois tamén hai moita poboación que si está notando que a situación comeza a tocalos a eles.
Podemos dicir, entón, que realmente a pobreza ten existido sempre en España pero que se notou máis cando empezou a tocar a persoas españolas?
Cando empezou a tocar a persoas da antiga clase media, clase media-baixa. Cando empezou a tocar a persoas que nunca se viron na situación que, de repente, dun ano a outro, se quedan sen traballo e cunha hipoteca de 150,000€. É por iso que sae moito máis nos medios, os temas de exclusión e pobreza, do que saía antes. Logo hai que incrementar o tema da poboación de inmigrantes, que agora están volvendo.
Outra das razóns polas que pode parecer que en España diminuíu a pobreza é porque un elevado número de persoas que migraran cara aquí están volvendo cara os seus países de orixe ao ter moitos menos ingresos aquí. O Goberno di que se reduciu a taxa de pobreza dun ano a outro grazas as súas políticas e non é de todo certo; é porque se foron os que menos cobraban e porque os que son xubilados continúan a manter os seus ingresos. Así están vivindo moitas familias do salario dos xubilados ou de persoas con dependencia.
Que expectativas tedes con esta campaña de pobreza.gal?
Con isto pretendemos, como mínimo, que se debata. Porque se unha de cada catro persoas está en situación de pobreza e exclusión, ese debe ser o tema de campaña. Saíunos ben no Debate do Estado da Autonomía do Outubro pasado. Polo menos no Parlamento, bastantes da oposición sacaron o tema e o propio Goberno tamén falou deste tema de pobreza e exclusión. Nós limitámonos a mostrar os datos e buscar o debate. Logo, se nos devolven os compromisos de campaña firmados, pois moito mellor. Pero, iso, como mínimo, facelo un tema de campaña, chegar á sociedade normal e corrente, que se interesen por ver os datos e, a partir de aí, buscar unha resposta.
Como levades o de intentar que a vosa mensaxe entre no xogo político? Percibides que os partidos políticos vos fan caso e intentan facer algo ou é só unha arma política?
Ao final é un xogo político máis. É dicir, os políticos ocupa o espazo, non cho cede. Poden empezar a facerche caso, pero é como no caso das ONGs grandes e pequenas; unha vez algunha ONG pequena empeza a ter éxito, pasan a ser “chiriguintos” para as grandes. Pois pásanos igual a nós. Cando empezamos a saír en medios, a facer intervencións e artigos de opinión sobre a estratexia de inclusión social Galicia 2014/2015 e empezamos a reunirnos con Feijóo e a oposición imos que nos recibiran. A partir de aí, somos unha molestia. Eu estiven tamén nese lado, e cando me viña a Coordinadora de ONGs a propoñer cousas, ao final estaba ata arriba de traballo e só querías que che viñesen co traballo feito. Entón, somos unha molestia para calquera político. É por iso que nós facemos unha incidencia nas proposicións. Como lle fixemos a Feijóo co 15M: “Con quen te queres relacionar? Cos que están aí abaixo no Obradoiro ou con nós? Porque se te queres relacionar con nós hai que meter cláusulas sociais e hai que facer medidas. As peticións que facemos son estas”. Logo é ter cintura, e que non se vexa que te arrimes máis a un ou a outro.
Ata que punto as organizacións conseguen traballar en rede?
É moi custoso traballar en rede e aínda que si que se vai facendo é un pedaleo continuo. Dixo agora un dos meus compañeiros, de COGAMI, que se vas pensando no que vas obter, pouco vas facer. Pero se vas pensando no que podes dar, con xenerosidade, si que vas conseguir moito máis. Nunha rede, como en calquera organización ou grupo, vanche traballar o 20-25% das persoas dese grupo. Por iso, con que teñan un grupo de entidades que si traballen, si que podes ir conseguindo cousas.
Se falamos dese 20% que si traballan, por que non vemos campañas ou proxectos potentes que chegan? Por que en Galicia, por exemplo, non se fan campañas que cheguen máis á xente?
O ano pasado empezamos en Decembro, aproveitando que temos un grupo de comunicación de persoas voluntarias, a facer unha campaña, Dereitos 3,65. Foi unha pequena pequena campaña, planificando e probando. Esta que facemos agora é un paso máis e pouco a pouco imos facendo, como mínimo, declaracións conxuntas. Facer unha declaración cada mes sobre algún tema e movelo en redes e en comunicación. Xa no ano pasado empezamos a facer algunha iniciativa, pero ao final somos o que somos e a xente que traballa aquí faino fora do seu horario laboral entón é un avance lento.
Como vos financiades? Dependedes máis do financiamento privado ou do público?
Ese é un dos defectos que temos. En EAPN Galicia financiámonos sobre todo a través da rede de EAPN España, que funciona como un estado das autonomías. Somos independentes pero logo estamos integrados como socios en EAPN España, e a través dela hai unha subvención que ven a través da liña da IPRF, e con iso contrata a bastantes técnicos e dannos uns 5,000€ anuais para os nosos gastos.
Co cal, esta é a nosa fonte principal de financiamento. Logo, as nosas cotas de socios, das cales as maiores son 600€ ao ano, que son o 15% da noso financiamento, aproximadamente. E logo un 5-7% dalgún servizo puntual que facturamos, o cal é moi inestable. Procuramos non entrar a competir nas fontes dos nosos membros, salvo algún Coopera, onde hai pouca competencia, e podes conseguir facilmente unha praza de contratación. Estamos mirando tamén outras vías, fondos europeos, por exemplo. Pero esa tamén é un dos grandes problemas que temos.
Realmente, non se fan campañas de recaudación de fondos.
Vanse empezando a facer. E cada vez máis. O que pasa é que hai que aprender a facelas, imos facéndoo proba e erro, damos varios cursos sobre o tema,… Pero claro, ti faste socio pero non te fas socio de Igaxes. Así que vanse probando diferentes técnicas de captación de fondos, e pouco a pouco e con moita paciencia, vaise facendo. Pero si que hai moitísimo campo aínda por percorrer.
Nahid, Elsa e Laura Ramos